Soms willen we iemand heel graag troosten. Niet door diegenes pijn weg te nemen – dat kan in de meeste gevallen niet. Maar door er iets naast te zetten: steun. Wat is dat dan, steun? In Google wordt niet voor niets zo vaak gezocht op ‘hoe kan ik iemand troosten?’. We willen elkaar heel graag helpen, maar het is nog helemaal niet zo gemakkelijk.
Soms denken we dat we het al moeten weten. Soms zijn we bang dat het ongemakkelijk wordt. Soms slaan we dicht. Er zijn zoveel redenen waarom iemand steunen lastig kan zijn.
Degene voor wie de steun bedoeld is, bepaalt of het als steunend ervaren wordt. Dat maakt het extra spannend (‘Doe ik het wel goed?’). Er is geen one size fitss all. Maar het goede nieuws is: dat betekent dus ook dat je niet bij voorbaat hoeft te weten hoe je iemand kan steunen. Het belangrijkste is om in de arena te stappen en het proces aan te gaan. Daar zijn bepaalde skills bij die je daarbij kunnen helpen, namelijk het zelfonderzoek, het voeren van open gesprekken en leren navigeren.
Overlevingsstand
Nadat mijn moeder dood ging, had ik eigenlijk nog niet zo’n beeld van hoe ik mensen het liefst nabij wilde in zulk intens verdriet. In de vroege rouw werkte weinig, eerlijk gezegd. De pijn was niet te verzachten en ik vond weinig troost. Maar naarmate de jaren vorderden kon ik me ook weer openen voor steun en liefde en leerde ik dat er bepaalde dingen voor mij werken, en bepaalde dingen minder. Ik leerde dat er zeldzame momenten waren van troost (de pijn werd wat verzacht), maar een overvloed aan steun (ik voelde me ondersteund, gezien, gedragen).
Het is belangrijk om te weten dat in het begin van rouw het lichaam in overlevingsstand kan zitten. De schrik zit letterlijk in iemands lijf. Op dat moment is alle energie nodig om te overleven en is er nog geen ruimte voor onderzoek en navigeren. Er is geen ruimte voor de vraag hoe steun er precies uit kan zien. Mocht je meer willen weten over die overlevingsstand, dan kan ik je het boek The Body keeps the Score van Bessel van der Kolk van harte aanbevelen. Hierin leer je meer over hoe het lichaam op extreme stressomstandigheden reageert.
Een belangrijke noot die ik dan ook wil plaatsen is: het is niet de verantwoordelijkheid van iemand in rouw om de wereld te leren hoe rouw werkt. Met deze steuntalen hoop ik je handvatten te geven om op onderzoek te gaan (en het je wat makkelijker te maken), zowel als je degene bent die rouwt als wanneer je degene bent die een vriend in rouw wil steunen.
Zelfonderzoek
Voor mij werkte praten bijvoorbeeld minder goed (terwijl ik dol op woorden ben!). Op een gegeven moment had ik alles wel gezegd wat er te zeggen viel over het verlies van mijn moeder, zo voelde het, en hoe vaker ik mezelf in herhaling hoorde vallen, hoe troostelozer het allemaal voelde. Die herhalende woorden droegen alleen maar bij aan mijn gevoel aan machteloosheid. Dat was het moment dat ik koffiedates uit mijn agenda schrapte.
In de eerste maanden na haar dood, hielpen de mensen die meegingen op nachtelijke wandelingen als ik niet kon slapen. Mij mee nemen naar feestjes hoefde voor mij dan weer niet (hoewel de open uitnodigingen fijn waren). Mensen die boodschappen mee namen en kwamen koken waren fijn.
De boeken die op de mat vielen met lieve briefjes erin. De pan soep voor de deur. Op de bank zitten met mijn hoofd in de schoot van een dierbare. Een klusweekend met huisgenoten.
Steuntalen
Er is een bekende theorie over de vijf liefdestalen van Gary Chapman, waar hij in 1992 een boek over schreef. Chapman maakt onderscheid in de volgende vijf talen waarin mensen hun liefde voor elkaar uiten: 1 tijd en aandacht (quality time); 2 hulpvaardigheid (acts of service); 3 cadeaus geven en krijgen (gifts); 4 bevestigende woorden (words of affirmation); 5 lichamelijke aanraking (physical touch).Het is interessant om eens bij jezelf na te gaan: wanneer voel je je geliefd? Hoe ziet dat er bij jou uit? Als iemand door je haren gaat terwijl je op diegenes schoot ligt, of als iemand precies dat ene boek heeft meegebracht wat je nog zo graag wilde lezen… Je blijkt een voorkeurstaal te hebben, en meerdere dialecten te spreken. Ook kan het verschillen in welke taal je liefde geeft en in welke taal je liefde ontvangt.
Wat nou als er ook zoiets bestaat voor verlies? Wat nou als er verschillende talen zijn waarin we steun ervaren? Op dit moment kom ik tot de volgende 7 talen:
1 Aanwezigheid
Je hebt behoefte om tijd door te brengen met mensen die je rouw erkennen.
2 Praktische hulp en zorgzaamheid
Het helpt je als mensen je zien in de dagelijkse gang van zaken en je daarbij ondersteunen.
3 Iets ondernemen
Voor jou is het fijn om in beweging te komen of in beweging te blijven. Bijvoorbeeld samen wandelen.
4 Iets doen met het verlies
Helpen vorm geven aan het verlies door boeken en films die aansluiten of het doen van een ritueel.
5 Praten over het verlies
Het helpt je over je verlies te delen en je gehoord te voelen.
6 Lichamelijke aanraking
Een knuffel, een aai, je hoofd in iemands schoot mogen laten rusten.
7 Ruimte geven
Weten dat iemand je – in liefde – de ruimte geeft die je nu nodig hebt.
Als ik naar mezelf kijk, had ik dus niet zo’n behoefte om te praten over het verlies (5), en meer aan zorgzaamheid (2) en soms lichamelijke aanraking (6). Waar het me verraste dat ik niet zoveel had aan praten, was een andere verrassing dat ik zoveel had aan wandelen (3). De meer directe vorm van bezighouden met het verlies in de vorm van boeken en films (4) wilde ik heel graag, maar was voor mij moeilijker te vinden.
Daarom ontroerde het mij denk ik ook zo als mensen mij een boek opstuurden, een nummer tipten, omdat ik het gevoel kreeg dat ze aan mij dachten. Nu, zoveel jaar later, vind ik het dan juist weer heel fijn als iemand vraagt: goh, wat kookte jouw moeder nou graag? Of: denk je nog wel eens dat je haar ziet op straat? Het kan dus veranderen met de tijd en komt het vrij genuanceerd. Het ene wel, het andere niet (net zoals dat ik bijvoorbeeld niet zo’n beller ben, maar dol ben op voicememo’s). Behoeften leren kennen, durven uiten en navigeren is een doorgaand proces.
Steun aan de keukentafel
Dit is een uitnodiging om onze eigen steuntaal te onderzoeken en elkaars steuntaal te leren spreken. Wat voor steun je nodig hebt, verandert door de tijd heen. Vaak kom je er in de loop van de tijd achter, krijg je het scherper, verandert het weer. In het Engels noemen ze het ‘negotiating our needs’, een soort onderhandelen en navigeren dus. Het helpt om het te zien als een navigeerproces, dus niet als iets dat je in één keer kan afvinken.
Heb jij wel eens gesprekken met je dierbaren over de vraag hoe zij zich gesteund voelen? En hoe jij je gesteund voelt?
‘Het helpt om het zo concreet mogelijk te maken en met voorbeelden te komen: als je me een mooi gedicht stuurt op de sterfdag voel ik me gezien’
Het helpt om het zo concreet mogelijk te maken en met voorbeelden te komen (als je me een mooi gedicht stuurt op de sterfdag voel ik me gezien; als je op de sterfdag gekookt hebt en mij het werk uit handen neemt heb ik het gevoel dat ik het niet alleen hoef te doen).
En ook de nuances: voor de een is het fijn als je boodschappen meeneemt en die voor de deur achterlaat. Voor de ander is juist het langskomen als je in de buurt bent fijn, en dan wat boodschappen meebrengen. Voor de een is bellen fijner, de ander heeft liever dat je een berichtje stuurt om in te checken. Bij inchecken is het behulpzaam om in je achterhoofd te houden dat iemand misschien niet de energie heeft om te reageren, dus dan is het fijn als je vanuit een plek kunt komen van ‘Ik ben hier, maar voel je niet verplicht te reageren’. Soms is het fijn als je dat ook even letterlijk zegt. Een ander weet dat wel en heeft dat weer niet nodig.
Timing is alles: op dít moment heb ik je aanwezigheid nodig. Als ik ruimte nodig heb, zal ik het aangeven.
steunen is… Leren navigeren
‘Laten we het normaliseren om te vragen of wat we doen als behulpzaam wordt ervaren’
Laten we het normaliseren om te vragen of wat we doen, als behulpzaam wordt ervaren. Niet alleen omdat behoeften dus veranderen over tijd, maar ook omdat we het niet kunnen weten als we het er niet over hebben. We kunnen niet in elkaars hoofd kijken. Dus het helpt om regelmatig even in te checken bij elkaar.
Naast dat je tijdens het afwassen de steuntalen eens kan introduceren en erover kan praten, kan je er ook een terugkerend ritueel van maken. Hiermee maak je ruimte voor verbinding. Hoe kan zoiets eruit zien? Zet een timer op 5 (of 10, of 15) minuten. In die 5 minuten mag jij ongestoord praten. Misschien doe je af en toe je ogen even dicht, of leg je een hand op je hart. De ander reageert niet meteen. De eerste keer is dit misschien wat onwennig, maar veel mensen vinden het makkelijker om bij zichzelf te blijven als er niet meteen gereageerd wordt. Je kan werken met een vraag: wat voelde deze dag steunend voor jou, en deze week? Waar zou je meer van willen? En waar minder? Je kan het specifiek over jullie relatie hebben, of meer in het algemeen over steun en steuntalen. Soms is iets misschien spannend om te delen. ‘Oei, dit voelt wat kwetsbaar. Geef me heel even de tijd om dit te voelen… Ja, ik wil het graag met je delen‘. Als de timer gaat, laat je het even stil worden. Maak even oogcontact, probeer niet te gaan kletsen. Dan draai je om, en mag de ander delen. Als luisteraar is het niet je taak om nu wat op te gaan lossen of advies te geven. Je bent aanwezig en ontvangt wat voor diegene steunend is.
Met zulke sharings leer je elkaar steeds beter kennen. Alle twee maak je echt contact met jezelf, en met elkaar. Een leraar van mij zei eens: je kunt je alleen echt met elkaar verbinden als er bij alle twee iemand ‘thuis’ is.
Na zo’n sharing zou je samen kunnen onderzoeken hoe je dat kunt toepassen in jullie relatie. Maar vaak is zo’n sharing ook al genoeg.
Steuntalen als kaart
Om een ingang te creëren voor verschillende vormen van steun heb ik een leporellokaart gemaakt waarop alle steuntalen met prachtige illustraties staan. Een leporello kaart is een kaart met een zigzag vouw, waardoor je een harmonica ‘boekje’ krijgt. Er zijn 8 kanten met met de illustraties van de steuntalen en een leeg vlak waar je zelf een boodschap kan schrijven voor iemand in rouw die jij wil steunen.
Boekentips
The body keeps the score – Bessel van der Kolk
The five love languages – Gary Chapman
Op de hoogte blijven? Volg mij dan op Instagram!
Tekst en concept door Babet te Winkel. Illustraties door Charlotte Kornet.